“รักษาโรคด้วยแพทย์ทางเลือก”…ไม่อยากตายต้องเลือกให้ดี

แพทย์ทางเลือก: เมื่อความหวังต้องมาพร้อมความรู้และความเข้าใจ

ข่าวผู้ป่วยมะเร็งที่อาการทรุดหนักหลังหันไปรักษาด้วยศาสตร์ทางเลือก เป็นอุทาหรณ์ที่สะท้อนถึงความหวังและความสับสนของผู้ป่วยจำนวนมากในสังคม คำถามสำคัญคือ “แพทย์ทางเลือก” คืออะไรกันแน่ และเราจะเดินบนเส้นทางนี้อย่างไรให้ปลอดภัยและได้ประโยชน์สูงสุด?

บทความนี้จะพาคุณไปสำรวจโลกของการแพทย์ทางเลือกในมุมมองที่ทันสมัย อิงหลักฐานวิทยาศาสตร์ และเป็นมิตรกับสุขภาพของคุณอย่างแท้จริง

รู้จัก “แพทย์ทางเลือก” ให้ลึกกว่าที่เคย

นายแพทย์ปราโมทย์ เสถียรรัตน์ รองอธิบดีกรมพัฒนาการแพทย์แผนไทยและการแพทย์ทางเลือก ได้ให้คำนิยามไว้อย่างน่าสนใจ แต่เพื่อให้เห็นภาพชัดขึ้นในปัจจุบัน เราอาจแบ่งได้เป็น 3 รูปแบบคือ:

• การแพทย์เสริม (Complementary Medicine): คือการนำศาสตร์อื่นมา “ใช้ร่วม” กับการแพทย์แผนปัจจุบัน เพื่อเพิ่มประสิทธิภาพการรักษาหรือลดผลข้างเคียง เช่น การทำโยคะหรือสมาธิเพื่อลดความเครียดระหว่างการทำเคมีบำบัด

• การแพทย์ทางเลือก (Alternative Medicine): คือการนำมา “ใช้ทดแทน” การแพทย์แผนปัจจุบัน ซึ่งเป็นแนวทางที่ต้องพิจารณาอย่างรอบคอบและมีความเสี่ยงสูง

• การแพทย์ผสมผสาน (Integrative Medicine): คือแนวทางที่กำลังได้รับความนิยมทั่วโลก เป็นการนำการแพทย์แผนปัจจุบันและการแพทย์เสริมที่ “มีหลักฐานทางวิทยาศาสตร์รองรับ” มาออกแบบการรักษาให้เหมาะสมกับผู้ป่วยแต่ละรายอย่างเป็นองค์รวม

สาเหตุที่หลายคนสนใจศาสตร์เหล่านี้ไม่ใช่แค่ความสิ้นหวัง แต่ยังรวมถึงความต้องการดูแลสุขภาพแบบองค์รวม ที่ไม่ได้มองแค่โรค แต่ดูแลไปถึงร่างกายและจิตใจ

กุญแจสำคัญ: “ระบบภูมิคุ้มกัน” กับการแพทย์ทางเลือก

แล้วศาสตร์เหล่านี้ทำงานอย่างไร? หนึ่งในกลไกสำคัญที่นักวิทยาศาสตร์กำลังให้ความสนใจคือผลกระทบต่อ “ระบบภูมิคุ้มกัน (Immune System)” ซึ่งเป็นกองทัพทหารของร่างกายที่คอยปกป้องเราจากเชื้อโรคและเซลล์ที่ผิดปกติ

เคยรู้สึกไหมว่าเวลาเครียดจัดๆ เรามักจะป่วยง่าย? นี่ไม่ใช่แค่ความรู้สึก แต่เป็นเรื่องจริงทางวิทยาศาสตร์!

1. การฝึกกายและใจ (Mind-Body Interventions): ความเครียดเรื้อรังจะหลั่งฮอร์โมนคอร์ติซอล (Cortisol) ซึ่งกดการทำงานของภูมิคุ้มกัน งานวิจัยทบทวนวรรณกรรมจำนวนมากพบว่า การฝึกสมาธิเจริญสติ (Mindfulness Meditation) สามารถช่วยลดสารที่ก่อให้เกิดการอักเสบในร่างกาย (Pro-inflammatory Cytokines) และส่งเสริมการทำงานของเซลล์ภูมิคุ้มกันได้จริง

2. โภชนบำบัด (Nutrition Therapy): อาหารที่เรากินส่งผลโดยตรงต่อ “จุลินทรีย์ในลำไส้” ซึ่งกว่า 70% ของเซลล์ภูมิคุ้มกันอาศัยอยู่ที่นี่ งานวิจัยชี้ว่าอาหารที่เน้นพืชเป็นหลัก (Plant-based diet) ซึ่งอุดมไปด้วยใยอาหารและสารต้านอนุมูลอิสระ สามารถส่งเสริมความหลากหลายของจุลินทรีย์ชนิดดีและสนับสนุนการทำงานของระบบภูมิคุ้มกันให้แข็งแรง

3. การฝังเข็ม (Acupuncture): ไม่ใช่แค่เรื่องของพลังงานลี้ลับอีกต่อไป แต่การศึกษาทางวิทยาศาสตร์สมัยใหม่พบว่า การฝังเข็มสามารถกระตุ้นเส้นประสาทและส่งสัญญาณไปยังสมองให้หลั่งสารสื่อประสาทที่ช่วย “ปรับสมดุล” การตอบสนองของภูมิคุ้มกันและลดการอักเสบเรื้อรังในร่างกายได้

4. สมุนไพร (Herbal Medicine): สมุนไพรหลายชนิด เช่น โสม (Ginseng) มีสารออกฤทธิ์ที่เรียกว่า “Immunomodulators” คือไม่เพียงแต่กระตุ้น แต่ยังช่วย “ปรับ” ภูมิคุ้มกันไม่ให้ทำงานมากเกินไปจนเกิดโรคแพ้ภูมิตัวเองได้อีกด้วย

ศาสตร์เหล่านี้จึงไม่ใช่ “ยาวิเศษ” ที่จะกำจัดโรคได้ในพริบตา แต่เป็นเครื่องมือที่ช่วย “สนับสนุนและฟื้นฟู” กลไกการป้องกันและซ่อมแซมตามธรรมชาติของร่างกายเรานั่นเอง

เช็กลิสต์ 5 ข้อ: ถามตัวเองก่อนตัดสินใจ

เพื่อให้การเดินทางสายสุขภาพของคุณปลอดภัย นายแพทย์ปราโมทย์ได้ให้หลักคิด 4-5 ข้อไว้อย่างดีเยี่ยม ซึ่งเราสามารถนำมาปรับเป็นเช็กลิสต์ง่ายๆ ได้ดังนี้:

1. มีหลักฐานรองรับจริงไหม? (Effectiveness): ศาสตร์นั้นๆ มีงานวิจัยที่น่าเชื่อถือรองรับหรือไม่ หรือเป็นเพียงคำบอกเล่า? สำหรับผู้ป่วยโรคร้ายแรง สมาคมชั้นนำอย่าง Society for Integrative Oncology (SIO) ได้มีการประเมินหลักฐานและออกแนวทางแนะนำว่าศาสตร์ใดที่ปลอดภัยและมีประโยชน์ในการใช้ “เสริม” เพื่อลดผลข้างเคียงและเพิ่มคุณภาพชีวิต

2. ปลอดภัยแค่ไหน? (Safety): มีความเสี่ยงหรือผลข้างเคียงอะไรบ้าง? สมุนไพรบางชนิดอาจทำปฏิกิริยากับยาแผนปัจจุบันที่ใช้อยู่ได้ ควรปรึกษาแพทย์หรือเภสัชกรทุกครั้ง

3. ใครคือผู้ให้การรักษา? (Credibility): ผู้ให้การรักษามีใบประกอบวิชาชีพที่ถูกต้องหรือไม่? สถานที่ให้บริการสะอาดและได้มาตรฐานหรือไม่?

4. คุ้มค่าหรือไม่? (Cost): ค่าใช้จ่ายสมเหตุสมผลกับผลลัพธ์ที่คาดว่าจะได้รับหรือไม่? มีการแจ้งรายละเอียดค่าใช้จ่ายอย่างโปร่งใสหรือไม่?

5. เหมาะกับเราจริงๆ หรือเปล่า? (Suitability): การรักษานี้สอดคล้องกับเป้าหมายสุขภาพและวิถีชีวิตของเราหรือไม่?

การแพทย์ทางเลือกและผสมผสานเปรียบเสมือนเครื่องมืออีกชุดหนึ่งในกล่องเครื่องมือดูแลสุขภาพของเรา การไม่ดูถูกหรือปิดกั้น แต่เลือกใช้อย่างมีสติ มีความรู้ และปรึกษาผู้เชี่ยวชาญ จะช่วยให้เราได้รับประโยชน์สูงสุดและก้าวเดินบนเส้นทางสุขภาพได้อย่างมั่นคงและยั่งยืน

รายการอ้างอิงสำหรับศึกษาเพิ่มเติม (References)

1. Black, D. S., & Slavich, G. M. (2016). Mindfulness meditation and the immune system: a systematic review of randomized controlled trials. Annals of the New York Academy of Sciences, 1373(1), 6–25.

   • Link: https://nyaspubs.onlinelibrary.wiley.com/doi/full/10.1111/nyas.12998

2. Wastyk, H. C., Fragiadakis, G. K., Perelman, D., Dahan, D., Lasonos, A. D., Webber, K., … & Gardner, C. D. (2021). Gut-microbiota-targeted diets modulate human immune status. Cell, 184(16), 4137–4153.e14.

   • Link: https://www.cell.com/cell/fulltext/S0092-8674(21)00754-6

3. Li, Y., Yao, Y., Wang, M., & Yang, J. (2022). Neuro-immune mechanism of acupuncture therapy. Frontiers in Immunology, 13, 961358.

   • Link: https://www.frontiersin.org/articles/10.3389/fimmu.2022.961358/full

4. Kang, S., & Min, H. (2012). Ginseng, the ‘Immunity Boost’: The effects of Panax ginseng on the immune system. Journal of Ginseng Research, 36(4), 354–368.

   • Link: https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC3659612/

5. Greenlee, H., DuPont-Reyes, M. J., Balneaves, L. G., Carlson, L. E., Cohen, M. R., Deng, G., … & Zick, S. M. (2017). Clinical practice guidelines on the evidence-based use of integrative therapies during and after breast cancer treatment. CA: A Cancer Journal for Clinicians, 67(3), 194-232.

   • Link: https://acsjournals.onlinelibrary.wiley.com/doi/full/10.3322/caac.21397