การเดินทางของระบบภูมิคุ้มกัน: จากวัยทารกสู่ผู้สูงวัย
ระบบภูมิคุ้มกันของมนุษย์ไม่ใช่ระบบที่คงที่ แต่เป็นกลไกอันน่าทึ่งที่มีการเปลี่ยนแปลงและปรับตัวไปตลอดช่วงชีวิตของเรา เปรียบเสมือนกองทัพที่ต้องปรับเปลี่ยนกลยุทธ์และศักยภาพในการรบไปตามช่วงวัย ตั้งแต่วัยทารกที่ยังต้องพึ่งพิงภูมิคุ้มกันที่ได้รับจากแม่ สู่ช่วงวัยผู้ใหญ่ที่ระบบภูมิคุ้มกันทำงานได้อย่างเต็มศักยภาพ ไปจนถึงวัยสูงอายุที่ประสิทธิภาพเริ่มถดถอยลง การทำความเข้าใจวิวัฒนาการนี้ช่วยให้เราดูแลสุขภาพและเสริมสร้างเกราะป้องกันของร่างกายได้อย่างเหมาะสมในทุกช่วงวัย
วัยทารก: การเริ่มต้นสร้างกองทัพ 👶
ในช่วงขวบปีแรกของชีวิต ระบบภูมิคุ้มกันของทารกเปรียบเสมือนกองทัพที่เพิ่งเริ่มก่อตั้ง ยังไม่มีประสบการณ์ในการต่อสู้กับเชื้อโรคส่วนใหญ่ ในช่วงนี้ ทารกจะได้รับ ภูมิคุ้มกันแบบรับมา (Passive Immunity) ซึ่งเป็นแอนติบอดีที่ส่งผ่านจากแม่ทางรกและน้ำนมแม่เป็นหลัก เกราะป้องกันนี้มีความสำคัญอย่างยิ่งในการปกป้องทารกจากเชื้อโรคต่างๆ ในขณะเดียวกัน ระบบภูมิคุ้มกันโดยกำเนิด (Innate Immune System) ซึ่งเป็นด่านหน้าของการป้องกัน ก็ทำงานอย่างแข็งขัน
ระบบภูมิคุ้มกันโดยกำเนิดนี้มีตัวรับสัญญาณที่พร้อมจดจำรูปแบบของสิ่งแปลกปลอมได้ทันที เช่น
CR3 (Complement Receptor 3) และ Dectin-1 ซึ่งเป็นโปรตีนบนผิวเซลล์เม็ดเลือดขาวที่สามารถตรวจจับโครงสร้างน้ำตาลอย่าง เบต้ากลูแคน (β-glucan) ซึ่งเป็นส่วนประกอบสำคัญของผนังเซลล์เชื้อราได้ 1111 กลไกการจดจำนี้เป็นสิ่งจำเป็นอย่างยิ่งในการป้องกันการติดเชื้อในช่วงที่
ระบบภูมิคุ้มกันแบบปรับตัว (Adaptive Immune System) ซึ่งต้องใช้เวลาเรียนรู้และสร้างความทรงจำต่อเชื้อโรคแต่ละชนิด ยังอยู่ในช่วงพัฒนา
วัยผู้ใหญ่: จุดสูงสุดของศักยภาพ 💪
เมื่อเข้าสู่วัยผู้ใหญ่ ระบบภูมิคุ้มกันจะทำงานได้อย่างเต็มประสิทธิภาพและมีศักยภาพสูงสุด ระบบภูมิคุ้มกันแบบปรับตัวได้สร้างคลัง “ความทรงจำทางภูมิคุ้มกัน” (Immunological Memory) จากการเผชิญหน้ากับเชื้อโรคและวัคซีนต่างๆ ทำให้ร่างกายสามารถตอบสนองต่อการติดเชื้อที่เคยเจอได้อย่างรวดเร็วและรุนแรง การทำงานร่วมกันระหว่างระบบภูมิคุ้มกันโดยกำเนิดและแบบปรับตัวเป็นไปอย่างราบรื่นและมีประสิทธิภาพสูงสุด
ความเข้าใจในกลไกของตัวรับสัญญาณภูมิคุ้มกันโดยกำเนิดยังคงมีความสำคัญในวัยนี้ เช่น ความสามารถของ CR3 ที่จะทำงานร่วมกับเบต้ากลูแคนในการกระตุ้นให้เซลล์นักฆ่า (Natural Killer Cells) และนิวโทรฟิล (Neutrophils) เข้ากำจัดเซลล์ที่ผิดปกติหรือเซลล์ที่ถูกเคลือบด้วยโปรตีนในระบบคอมพลีเมนต์ (iC3b) ซึ่งรวมถึงเซลล์มะเร็งบางชนิดด้วย 2 สิ่งนี้ชี้ให้เห็นว่าแม้ระบบภูมิคุ้มกันแบบปรับตัวจะแข็งแกร่ง แต่กลไกพื้นฐานโดยกำเนิดก็ยังคงเป็นหัวใจสำคัญในการเฝ้าระวังและปกป้องร่างกายอย่างต่อเนื่อง
วัยสูงอายุ: การถดถอยและความท้าทาย 👵
เมื่ออายุมากขึ้น ประสิทธิภาพของระบบภูมิคุ้มกันจะเริ่มลดลงอย่างช้าๆ ในภาวะที่เรียกว่า “ความชราภาพของระบบภูมิคุ้มกัน” (Immunosenescence) การเปลี่ยนแปลงที่สำคัญที่สุดเกิดขึ้นในระบบภูมิคุ้มกันแบบปรับตัว ความสามารถในการสร้างเซลล์เม็ดเลือดขาวชนิด T-cell และ B-cell ใหม่ๆ ลดลง ทำให้การตอบสนองต่อเชื้อโรคที่ไม่เคยเจอมาก่อนหรือวัคซีนชนิดใหม่ๆ ทำได้ไม่ดีเท่าเดิม ในทางกลับกัน ร่างกายมักจะอยู่ในสภาวะ “การอักเสบเรื้อรังระดับต่ำ” (Inflammaging) ซึ่งเป็นผลมาจากการทำงานที่ผิดปกติของระบบภูมิคุ้มกันโดยกำเนิดที่ถูกกระตุ้นมากเกินไป สิ่งนี้เองที่เพิ่มความเสี่ยงต่อการติดเชื้อและโรคเรื้อรังต่างๆ ในผู้สูงอายุ
ดังนั้น การดูแลสุขภาพในวัยสูงอายุจึงควรให้ความสำคัญกับการรักษาสมดุลของระบบภูมิคุ้มกัน การทำความเข้าใจกลไกพื้นฐาน เช่น ตัวรับสัญญาณต่างๆ ที่กล่าวมาข้างต้น อาจนำไปสู่การพัฒนาแนวทางใหม่ๆ เพื่อช่วยสนับสนุนการทำงานของระบบภูมิคุ้มกันที่เริ่มเสื่อมถอย ให้ยังคงความสามารถในการปกป้องร่างกายจากความท้าทายต่างๆ ได้ต่อไป
แหล่งอ้างอิง
- Castel, K. B., & O’Hagan, T. (2022). Evolution of the immune system in humans from infancy to old age. Proceedings of the Royal Society B: Biological Sciences, 289(1984), 20221587. https://doi.org/10.1098/rspb.2022.1587
- Iwai, A. (2025). Involvement of β-glucan receptors on the antitumor activity of β-glucans. Clinical Immunology Communications, 7, 1-17. https://doi.org/10.1016/j.clicom.2024.12.002
- Nikolich-Žugich, J. (2018). The twilight of immunity: Emerging concepts in aging of the immune system. Nature Immunology, 19(1), 10–19. https://doi.org/10.1038/s41590-017-0006-x
- Simon, A. K., Hollander, G. A., & McMichael, A. (2015). Evolution of the immune system in humans from infancy to old age. Proceedings of the Royal Society B: Biological Sciences, 282(1821), 20143085. https://doi.org/10.1098/rspb.2014.3085
- West, C. E. (2013). Introduction to the immune system. Journal of Investigative Dermatology, 133(9), e11. https://doi.org/10.1038/jid.2013.286
- Involvement of β-glucan receptors on the antitumor activity of β-glucans – Aureobasidium Beta Glucan for Immunsystem Research made in Japan