นักวิจัยเตือนยังไม่มีข้อพิสูจน์ว่า “กัญชา” ช่วยเรื่องสุขภาพจิตได้

กัญชากับสุขภาพจิต: เมื่อความหวังต้องรอหลักฐานทางวิทยาศาสตร์มายืนยัน

ท่ามกลางกระแสความสนใจใน “กัญชาทางการแพทย์” ที่หลายคนมีความหวังว่าจะเป็นทางเลือกใหม่ในการรักษาโรค หนึ่งในประเด็นที่ถูกพูดถึงมากที่สุดคือการใช้กัญชาเพื่อบรรเทาปัญหาสุขภาพจิต เช่น โรควิตกกังวล ซึมเศร้า หรือ PTSD แต่เมื่อเรามองผ่านเลนส์ของวิทยาศาสตร์ หลักฐานที่มีอยู่บอกกับเราว่าอย่างไร?

บทความนี้จะพาคุณไปสำรวจภูมิทัศน์ของงานวิจัยปัจจุบัน เพื่อทำความเข้าใจว่าทำไมผู้เชี่ยวชาญทั่วโลกจึงยังคงแนะนำให้ใช้กัญชาเพื่อการรักษาสุขภาพจิตด้วย “ความระมัดระวังสูงสุด”

ภาพรวมจากงานวิจัยชิ้นสำคัญ: หลักฐานยังไม่เพียงพอ

ประเด็นนี้ถูกจุดประกายขึ้นจากงานวิจัยทบทวนวรรณกรรมครั้งใหญ่ (Systematic Review) ที่นำโดยศาสตราจารย์ Louisa Degenhardt ซึ่งตีพิมพ์ในวารสารการแพทย์ชั้นนำอย่าง The Lancet Psychiatry ทีมนักวิจัยได้รวบรวมและวิเคราะห์งานวิจัยกว่า 83 ชิ้น ตลอดระยะเวลาเกือบ 40 ปี เพื่อประเมินประสิทธิผลของกัญชาทางการแพทย์ต่อภาวะสุขภาพจิต 6 ประเภท

ข้อสรุปที่ได้นั้นชัดเจนว่า: ณ ปัจจุบัน หลักฐานทางวิทยาศาสตร์ที่หนักแน่นพอจะสนับสนุนการใช้กัญชาเพื่อรักษาโรคซึมเศร้า, วิตกกังวล, ADHD, หรือ PTSD “ยังมีอยู่อย่างจำกัดมาก” และที่น่ากังวลคือ ในผู้ป่วยโรคจิตเภท (Psychosis) การใช้กัญชาอาจทำให้อาการแย่ลงได้

แล้วความหวังมาจากไหน? รู้จักกับ “ระบบเอ็นโดแคนนาบินอยด์ (ECS)”

ที่กัญชาได้รับความสนใจไม่ใช่เรื่องบังเอิญ ในร่างกายของเรามีระบบที่เรียกว่า Endocannabinoid System (ECS) ซึ่งเปรียบเสมือน “ระบบกัญชาในตัวเรา” ทำหน้าที่เป็นตัวควบคุมสมดุลสำคัญต่างๆ ของร่างกาย (Homeostasis) ตั้งแต่การนอนหลับ ความอยากอาหาร ความเจ็บปวด ไปจนถึง อารมณ์และการตอบสนองต่อความเครียด

สารสำคัญในกัญชาอย่าง THC และ CBD สามารถเข้าไปจับกับตัวรับในระบบนี้ได้ จึงเกิดเป็นแนวคิดว่า เราอาจใช้สารจากพืชเพื่อ “ปรับจูน” ระบบ ECS ที่ทำงานผิดปกติในผู้ป่วยบางโรคได้

เชื่อมโยงสู่ “ระบบภูมิคุ้มกัน” และการอักเสบในสมอง

หนึ่งในบทบาทที่น่าทึ่งของระบบ ECS คือการควบคุม “ระบบภูมิคุ้มกัน” โดยเฉพาะอย่างยิ่ง “การอักเสบในระบบประสาท (Neuroinflammation)” ซึ่งในปัจจุบัน นักวิทยาศาสตร์พบว่าการอักเสบเรื้อรังในสมองเป็นหนึ่งในปัจจัยสำคัญที่เกี่ยวข้องกับการเกิดโรคซึมเศร้าและวิตกกังวล การที่สารแคนนาบินอยด์สามารถลดการอักเสบได้ จึงเป็นหนึ่งในความหวังสำคัญที่ทำให้นักวิจัยยังคงเดินหน้าศึกษาเรื่องนี้ต่อไป

THC vs. CBD: ไม่ใช่กัญชาทั้งหมดจะเหมือนกัน

บทความวิจัยส่วนใหญ่ชี้ให้เห็นถึงความจำเป็นในการแยกแยะสารประกอบในกัญชา:

• THC (Tetrahydrocannabinol): คือสารที่ทำให้ “เมา” มีฤทธิ์ต่อจิตประสาท และมีงานวิจัยที่ชี้ชัดว่าการใช้ THC ในปริมาณสูงและต่อเนื่องมีความเชื่อมโยงกับความเสี่ยงที่เพิ่มขึ้นของโรคจิตเภท โดยเฉพาะในกลุ่มวัยรุ่น
• CBD (Cannabidiol): คือสารที่ไม่ทำให้เมา และกำลังเป็นดาวเด่นในการวิจัย มีการศึกษาหลายชิ้นที่พบว่า CBD อาจมีศักยภาพในการ ช่วยลดความวิตกกังวล และมีฤทธิ์ต้านอาการทางจิต ซึ่งตรงกันข้ามกับ THC อย่างสิ้นเชิง

มุมมองในฐานะ “แพทย์ทางเลือก”: อนาคตที่ต้องรอการพิสูจน์

ในฐานะ “แพทย์ทางเลือก” กัญชาคือสมุนไพรที่มีศักยภาพสูง แต่หลักการสำคัญที่สุดของการแพทย์คือ “ต้องไม่ทำอันตราย (Do No Harm)” การที่หลักฐานทางวิทยาศาสตร์ยังมีจำกัด หมายความว่าเรายังไม่รู้แน่ชัดถึงขนาดใช้ (Dosage) ที่เหมาะสม, ผลข้างเคียงระยะยาว, หรือปฏิกิริยากับยาอื่นๆ

ดังนั้น ข้อสรุปจากผู้เชี่ยวชาญทั่วโลกจึงเป็นไปในทิศทางเดียวกัน: แม้เรื่องเล่าจากผู้ป่วยรายบุคคลจะน่าสนใจ แต่ยังไม่สามารถใช้ทดแทนหลักฐานจากการทดลองทางคลินิกที่มีคุณภาพสูงได้ อนาคตของกัญชาในการรักษาสุขภาพจิตจึงยังคงเป็นเส้นทางที่ต้องมีการวิจัยอย่างจริงจังต่อไป เพื่อให้แน่ใจว่าประโยชน์ที่ได้รับนั้นมีมากกว่าความเสี่ยงที่อาจเกิดขึ้น

รายการอ้างอิง (APA 7th Edition with DOI links)

1. Black, N., Stockings, E., Campbell, G., Tran, L. T., Zagic, D., Hall, W. D., Farrell, M., & Degenhardt, L. (2019). Cannabinoids for the treatment of mental disorders and symptoms of mental disorders: a systematic review and meta-analysis. The Lancet Psychiatry, 6(12), 995-1010. https://doi.org/10.1016/S2215-0366(19)30401-8
2. Cristino, L., Bisogno, T., & Di Marzo, V. (2020). Cannabinoids and the expanded endocannabinoid system in neurological disorders. Nature Reviews Neurology, 16(1), 9-29. https://doi.org/10.1038/s41582-019-0284-z
3. Skelley, J. W., Deas, C. M., Curren, Z., & Ennis, J. (2020). Use of cannabidiol in anxiety and anxiety-related disorders. Journal of the American Pharmacists Association, 60(1), 253-261. https://doi.org/10.1016/j.japh.2019.11.008
4. Marconi, A., Di Forti, M., Lewis, C. M., Murray, R. M., & Vassos, E. (2016). Meta-analysis of the association between the level of cannabis use and risk of psychosis. Schizophrenia Bulletin, 42(5), 1262–1269. https://doi.org/10.1093/schbul/sbw003
5. Wilkinson, S. T., Radhakrishnan, R., & D’Souza, D. C. (2016). A systematic review of the evidence for medical marijuana in psychiatric indications. The Journal of Clinical Psychiatry, 77(8), 1050-1064. https://doi.org/10.4088/JCP.15r10036