ตรวจ “มะเร็งเต้านม” ด้วยตัวเองบ่อยแค่ไหน เมื่อไร ถึงจะดีที่สุด ?

รู้เท่าทันมะเร็งเต้านม: อัปเดตแนวทางการตรวจเต้านมสู่ “การตระหนักรู้” ตามหลักฐานสากล

มะเร็งเต้านม ยังคงเป็นมะเร็งที่พบเป็นอันดับ 1 ในผู้หญิงไทยและทั่วโลก (Sung et al., 2021) และมีแนวโน้มที่อุบัติการณ์จะสูงขึ้นอย่างต่อเนื่อง (National Cancer Institute, 2022) การตรวจพบโรคตั้งแต่ระยะเริ่มต้นคือหัวใจสำคัญที่ช่วยเพิ่มโอกาสการรักษาให้หายขาดได้ ด้วยเหตุนี้ การส่งเสริมให้ผู้หญิงใส่ใจดูแลสุขภาพเต้านมของตนเองจึงเป็นเรื่องสำคัญอย่างยิ่ง อย่างไรก็ตาม แนวทางปฏิบัติได้มีการปรับเปลี่ยนไปตามหลักฐานทางวิทยาศาสตร์ใหม่ๆ ซึ่งจำเป็นต้องทำความเข้าใจให้ถูกต้อง

ปรับมุมมองใหม่: จาก “การตรวจเต้านมด้วยตนเอง” สู่ “การตระหนักรู้ถึงความปกติของเต้านม”

ในอดีตมีการรณรงค์ให้ผู้หญิงทำการ “ตรวจเต้านมด้วยตนเอง” (Breast Self-Examination – BSE) อย่างเป็นแบบแผนและเคร่งครัดทุกเดือน อย่างไรก็ตาม การทบทวนวรรณกรรมอย่างเป็นระบบจากงานวิจัยขนาดใหญ่จำนวนมากโดย Cochrane ซึ่งเป็นองค์กรอิสระที่น่าเชื่อถือที่สุดแห่งหนึ่งของโลก ได้ข้อสรุปที่สำคัญว่า:

การสอนให้ผู้หญิงตรวจเต้านมด้วยตนเองเป็นประจำ ไม่ได้ช่วยลดอัตราการเสียชีวิตจากมะเร็งเต้านมลงอย่างมีนัยสำคัญ แต่กลับเพิ่มจำนวนการผ่าตัดชิ้นเนื้อในภาวะที่ไม่ใช่มะเร็ง (Benign Biopsies) และเพิ่มความวิตกกังวลโดยไม่จำเป็น (Kösters & Gøtzsche, 2003)

ด้วยเหตุนี้ องค์กรด้านสุขภาพชั้นนำระดับโลก เช่น องค์การอนามัยโลก (WHO) และ สมาคมโรคมะเร็งแห่งสหรัฐอเมริกา (ACS) จึงได้เปลี่ยนคำแนะนำจากการเน้น “วิธีการตรวจ” ที่ตายตัว มาเป็นการส่งเสริม “การตระหนักรู้ถึงความปกติของเต้านมตนเอง” (Breast Self-Awareness – BSA) (WHO, 2023; American Cancer Society, 2024)

Breast Self-Awareness หมายถึง การที่ผู้หญิงมีความคุ้นเคยและรู้ว่าเต้านมปกติของตนเองมีลักษณะและให้ความรู้สึกอย่างไร เพื่อที่จะสามารถสังเกตเห็น “ความเปลี่ยนแปลง” ที่ผิดปกติไปจากเดิมได้อย่างรวดเร็ว และรีบไปพบแพทย์เพื่อรับการตรวจวินิจฉัย

3 เสาหลักของยุทธศาสตร์การตรวจพบมะเร็งเต้านมระยะเริ่มต้น

การตระหนักรู้เพียงอย่างเดียวไม่เพียงพอ แนวทางการป้องกันมะเร็งเต้านมที่มีประสิทธิภาพสูงสุดตามคำแนะนำสากล ประกอบด้วย 3 ส่วนสำคัญ (Oeffinger et al., 2015):

1. การตระหนักรู้ถึงเต้านมตนเอง (BSA): เพื่อสังเกตความเปลี่ยนแปลงและพบแพทย์ได้ทันท่วงที

2. การตรวจเต้านมโดยแพทย์ (Clinical Breast Exam – CBE): การตรวจโดยผู้เชี่ยวชาญยังคงมีความสำคัญ และควรเป็นส่วนหนึ่งของการตรวจสุขภาพประจำปี

3. การตรวจคัดกรองด้วยแมมโมแกรม (Screening Mammogram): เป็นเครื่องมือเดียวที่ได้รับการพิสูจน์แล้วว่าสามารถลดอัตราการเสียชีวิตจากมะเร็งเต้านมได้อย่างมีนัยสำคัญ (Nelson et al., 2016) เพราะสามารถตรวจพบความผิดปกติได้ในระดับมิลลิเมตร ก่อนที่จะมีอาการหรือคลำพบก้อน ผู้หญิงทั่วไปควรเริ่มทำแมมโมแกรมเป็นประจำทุกปีเมื่ออายุ 40 ปีขึ้นไป

เข้าใจปัจจัยเสี่ยงที่สำคัญ

ความเสี่ยงของมะเร็งเต้านมเกิดจากหลายปัจจัยร่วมกัน ทั้งปัจจัยที่เปลี่ยนแปลงไม่ได้ เช่น พันธุกรรม และอายุที่เพิ่มขึ้น และปัจจัยที่เกี่ยวข้องกับพฤติกรรมซึ่งสามารถปรับเปลี่ยนได้ (World Cancer Research Fund/American Institute for Cancer Research, 2018):

• การรับประทานอาหาร: อาหารไขมันสูงและอาหารแปรรูปอาจเพิ่มความเสี่ยง

• การขาดการออกกำลังกาย และ ภาวะน้ำหนักเกิน โดยเฉพาะในวัยหมดประจำเดือน

• การดื่มแอลกอฮอล์

• การใช้ฮอร์โมน: การใช้ยาคุมกำเนิดชนิดฮอร์โมน หรือฮอร์โมนทดแทนในวัยทองเป็นเวลานานกว่า 5 ปี มีความสัมพันธ์กับความเสี่ยงที่เพิ่มขึ้นเล็กน้อย (Mørch et al., 2017)

สัญญาณผิดปกติที่ต้องรีบพบแพทย์

หากคุณสังเกตเห็นความเปลี่ยนแปลงเหล่านี้ ควรไปพบแพทย์ทันที:

• คลำพบก้อนหนา หรือไตแข็ง บริเวณเต้านมหรือใต้รักแร้

• ขนาดหรือรูปร่างของเต้านมเปลี่ยนแปลงไปจากเดิม

• หัวนมบุ๋มหรือถูกดึงรั้งเข้าไป

• มีของเหลวผิดปกติไหลออกจากหัวนม (โดยเฉพาะของเหลวที่เป็นเลือด)

• ผิวหนังเปลี่ยนแปลง เช่น รอยบุ๋ม, รอยย่น, บวมหนา, แดง หรือเป็นแผลคล้ายผิวเปลือกส้ม

ข้อควรทราบ: หากคลำพบก้อน อย่าเพิ่งตื่นตระหนก ก้อนที่พบในเต้านมกว่า 80% ไม่ใช่มะเร็ง (Stanford Medicine) แต่จำเป็นต้องไปพบแพทย์เพื่อเข้ารับการตรวจวินิจฉัยที่ถูกต้อง ซึ่งโดยทั่วไปจะประกอบด้วยการตรวจร่างกาย, การทำอัลตราซาวด์และ/หรือแมมโมแกรม และอาจตามด้วยการเจาะชิ้นเนื้อหากจำเป็น (Khamis et al., 2021)

เอกสารอ้างอิง (APA 7th Edition)

1. American Cancer Society. (2024). American Cancer Society Recommendations for the Early Detection of Breast Cancer. Retrieved September 30, 2025, from https://www.cancer.org/cancer/types/breast-cancer/screening-tests-and-early-detection/american-cancer-society-recommendations-for-the-early-detection-of-breast-cancer.html

2. Khamis, M. H., Al-Mughaid, H., & Al-Rabghi, A. (2021). Diagnostic accuracy of the triple assessment in the detection of breast cancer. Cureus, 13(9), e18037. https://doi.org/10.7759/cureus.18037

3. Kösters, J. P., & Gøtzsche, P. C. (2003). Regular self-examination or clinical examination for early detection of breast cancer. Cochrane Database of Systematic Reviews, 2003(2), CD003373. https://doi.org/10.1002/14651858.CD003373 (งานวิจัยหลักที่ชี้ให้เห็นข้อจำกัดของ BSE)

4. Mørch, L. S., Skovlund, C. W., Hannaford, P. C., Iversen, L., Fielding, S., & Lidegaard, Ø. (2017). Contemporary hormonal contraception and the risk of breast cancer. New England Journal of Medicine, 377(23), 2228–2239. https://doi.org/10.1056/NEJMoa1700732

5. National Cancer Institute. (2022). Hospital Based Cancer Registry Annual Report 2021. Ministry of Public Health, Thailand. http://www.nci.go.th/th/File_download/Nci_news/hospital-based%20cancer%20registry%202021.pdf

6. Nelson, H. D., Fu, R., Cantor, A., Pappas, M., Daeges, M., & Humphrey, L. (2016). Effectiveness of breast cancer screening: systematic review and meta-analysis to update the 2009 U.S. Preventive Services Task Force recommendation. Annals of Internal Medicine, 164(4), 244–255. https://doi.org/10.7326/M15-0969

7. Oeffinger, K. C., Fontham, E. T., Etzioni, R., Herzig, A., Michaelson, J. S., Shih, Y. C., … & Wender, R. (2015). Breast cancer screening for women at average risk: 2015 guideline update from the American Cancer Society. JAMA, 314(15), 1599–1614. https://doi.org/10.1001/jama.2015.12783

8. Stanford Medicine. (n.d.). Benign Breast Conditions. Retrieved September 30, 2025, from https://stanfordhealthcare.org/medical-conditions/womens-health/benign-breast-conditions.html

9. Sung, H., Ferlay, J., Siegel, R. L., Laversanne, M., Soerjomataram, I., Jemal, A., & Bray, F. (2021). Global cancer statistics 2020: GLOBOCAN estimates of incidence and mortality worldwide for 36 cancers in 185 countries. CA: A Cancer Journal for Clinicians, 71(3), 209–249. https://doi.org/10.3322/caac.21660

10. World Health Organization (WHO). (2023, July 12). Breast cancer. https://www.who.int/news-room/fact-sheets/detail/breast-cancer